Covid-19 drijft ongelijkheden op de arbeidsmarkt op de spits

Twee vaststellingen dringen zich op. Enerzijds zijn de belangrijkste moeilijkheden waarmee deze jongeren te kampen hebben in de afgelopen maanden niet verdwenen: talenkennis, gebrek aan zelfvertrouwen, gebrek aan inzicht in de arbeidsmarkt of de moeilijkheid om vacatures te vinden en erop te solliciteren,… Allemaal obstakels die de jongeren moeten overwinnen om toegang te krijgen tot de arbeidsmarkt. Gebrek aan kennis van culturele codes bij de zoektocht naar werk en het ontbreken van relevante netwerken blijven ook tot de meest geciteerde moeilijkheden behoren. Anderzijds doen zich vanaf maart nieuwe moeilijkheden voor of komen deze veel vaker naar voren, zoals problemen met de toegang tot openbare diensten, kinderopvang of een gebrek aan zelfvertrouwen.

DE SOCIALE EN FINANCIËLE SITUATIE VAN JONGEREN VERSLECHTERT

Naast de verminderde arbeidskansen hebben jongeren als gevolg van de crisis met een aantal bijkomende uitdagingen te maken gekregen. Meer dan een op de twee jongeren stelt dat hun sociale (54%) en financiële situatie (56%) tijdens de pandemie is verslechterd. Het opleidingsniveau speelt  hierin een belangrijke rol: hoe lager het opleidingsniveau, hoe groter de sociale en financiële problemen. 

“Het jaar 2020 was een heel moeilijk jaar voor mij en mijn gezinnetje. Voor corona werden we uit ons huis gezet en sliepen we in onze auto zonder verwarming, midden in de winter. Toen, rond februari, vond ik een tijdelijke job. Daarna sliepen we in een hotel (al het geld dat ik per week verdiende werd gebruikt om het hotel te betalen). In april moest iedereen het hotel verlaten omwille van de coronamaatregelen. We begonnen weer in de auto te slapen. Toen zei een vriend die in een gekraakt appartement woonde, dat we zijn huisbaas een som geld moesten betalen om ons op te nemen. We zaten daar mooi in quarantaine, zonder water of elektriciteit. Rond augustus gooide de huisbaas al onze spullen weg, kleren, souvenirs, etc … Kortom, we waren alles kwijt” Christian, 33 jaar, Brussel

PUBLIEKE DIENSTVERLENING IS NIET VOLDOENDE TOEGANKELIJK

De publieke dienstverlening blijkt onvoldoende bereikbaar, waardoor heel wat problemen niet of onvoldoende worden gedetecteerd en opgelost. Meer dan de helft (58%) van de ondervraagde jongeren hadden tijdens de pandemie moeite om overheidsdiensten te bereiken. De redenen hiervoor zijn het gebrek aan fysieke afspraken, moeilijkheden om telefonisch contact te krijgen, en lange wachttijden op een antwoord per e-mail. 

“Het is moeilijk om een afspraak te krijgen, en als ik een afspraak maak, duurt het een maand, twee maanden. Wanneer je bijvoorbeeld een dringend attest nodig hebt, zoals een attest gezinssamenstelling, of om iets aan te vragen, dan moet je wachten op een afspraak over een maand, of meerdere weken, het is ongelooflijk. Het is heel moeilijk, het is niet enkel zo bij de gemeente, het is overal.” Aziza, 26 jaar, Brussel

Al vóór de impact van COVID-19 was het gebrek aan adequate informatie een belangrijke moeilijkheid voor onze jonge mentees. Jongeren, vooral nieuwkomers, hebben geen referentiepunt om informatie te vinden en te begrijpen. Taal is een barrière omdat de meeste websites enkel in het Frans en/of Nederlands beschikbaar zijn, en de diensten geen tolken hebben en administratief jargon gebruiken dat onbegrijpelijk is voor iemand wiens moedertaal niet het Frans of Nederlands is. 

Het gebrek aan alternatieven voor digitaal of telefonisch contact heeft dit obstakel naar de toegang tot openbare diensten dan ook versterkt. Deze extra belemmeringen houden een concreet risico in dat jongeren met een migratieachtergrond hun aansluiting bij het systeem verliezen. Het is dan ook absoluut noodzakelijk drop-out situaties te vermijden. Administratieve moeilijkheden van jongeren zouden enkel groter worden en zouden kunnen leiden tot situaties van rechteloosheid en een spiraal van precariteit.

EEN DIGITALE TRANSITIE MET TWEE SNELHEDEN?

De resultaten van dit onderzoek bevestigen de bestaande analyses over de digitale transitie: een deel van de samenleving kan het tempo van de digitalisering niet bijhouden. Meer dan een op de drie (38%) jongeren uit onze rondvraag had moeite een job of opleiding op het internet te zoeken. Ook hier zijn er aanzienlijke verschillen tussen de profielen: bijna 8 op de 10 jonge universitairen zeggen zich geen zorgen te maken over het zoeken naar een job op het internet, terwijl 70% van de jongeren zonder secundair diploma wel hier wel moeite mee heeft. De moeilijkheden die zij voornamelijk noemen zijn gebrek aan know-how, gebrek aan materiaal en gebrek aan ondersteuning. 

In deze periode van “noodgedwongen” digitalisering zien we echter ook een enorme veerkracht en aanpassingsvermogen. Driekwart van de jongeren geeft aan dat ze nieuwe digitale vaardigheden hebben verworven. De meerderheid zegt het zichzelf te hebben aangeleerd. In mindere mate vermelden ze de aanschaf van materiaal en het volgen van lessen als redenen voor de verbetering van hun vaardigheden. 

“Ik heb een deel van mezelf ontdekt. Al die jaren, wanneer men tegen mij zei “doe dit op het internet” en ik zei “nee ik ben er niet goed in”, was dat omdat ik het niet probeerde. Nu ik geen keus had en dat ik alles via internet moet doen en met zeer lange wachttijden voor fysieke afspraken, heb ik iets over mezelf geleerd. Als ik mezelf dwing, kan ik het doen.” Ahmed*, 30 ans, Brussel  

Van degenen die ondersteuning kregen, zegt 82% hulp te hebben gekregen van hun mentor. Het belang van geïndividualiseerde en flexibele coaching op maat van de jongere – zoals bijvoorbeeld de mentoring bij DUO for a JOB – mag hier niet onderschat worden. 

ENKELE PISTES VOOR EEN INCLUSIEVERE TOEKOMST

Aangezien de crisis de bestaande ongelijkheden heeft verscherpt, moet het economisch herstelplan meer dan ooit rekening houden met de obstakels waarmee kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt worden geconfronteerd. Wat de integratie van jongeren met een migratieachtergrond op de arbeidsmarkt betreft, blijven de aanbevelingen voor hervormingen die vóór de crisis zijn geformuleerd, onder andere door Unia (socio-economische monitoring) en door DUO for a JOB, relevant. Enkele nieuwe aandachtspunten dringen zich op.

Bij het bestrijden van ongelijkheid en precariteit blijven de sociale zekerheid en de openbare dienstverlening de instrumenten bij uitstek om ervoor te zorgen dat de meest kwetsbaren niet uit de boot vallen. Het is dan ook van essentieel belang ervoor te zorgen dat de toegang voor iedereen gewaarborgd is. Hoewel het natuurlijk nuttig is om diensten te digitaliseren, is het noodzakelijk om de mogelijkheid tot face-to-face contact te behouden voor diegenen die dat nodig hebben. In het bijzonder voor kwetsbare personen, waaronder bijvoorbeeld nieuwkomers met een taalachterstand, kortgeschoolden of mensen met psychische problemen.

We moeten te allen tijde vermijden dat de versnelde digitalisering nieuwe ongelijkheden creëert – of oude ongelijkheden verergert. De digitale evolutie biedt ontegensprekelijk mogelijkheden, maar er zal meer geïnvesteerd moeten worden in het ter beschikking stellen van materiaal en opleidingen opdat niemand achterblijft. Er zal ook expertise moeten worden opgebouwd over de de inclusieve digitalisering van diensten (mentoring inbegrepen) door goede praktijken uit te wisselen. Maar dat niet alleen. Om de meest kwetsbare groepen aan boord te houden, is het nodig geïndividualiseerde begeleiding en ondersteuning mogelijk te maken.